"We kunnen ons verdere stilstand niet veroorloven"

Een aanslag in hartje Brussel. Het is een pijnlijke herinnering aan de gruwelijke terreuraanslagen van 2016 voor velen van ons en opnieuw een drama voor de slachtoffers die maandagavond werden gemaakt. Hen werd de rest van hun leven ontnomen. Hun nabestaanden zullen nu moeten starten aan een lang en onverhoopt verwerkingsproces. Waar de slachtoffers van Maalbeek en Brussel zeven jaar later nog steeds op de beloofde en broodnodige hulp wachten, werden nu twee onschuldige Zweedse voetbalsupporters getroffen in de hoofdstad. Ooit door Donald Trump “a hellhole” genoemd, wegens ‘het gebrek aan assimilatie van een deel van de islamitische bevolking’ volgens de voormalig Amerikaans president.

Een aanslag beroert altijd de gemoederen. Nadien komen er vragen als: hoe is het in godsnaam mogelijk dat een asielzoeker die al jaren illegaal in België verblijft en geseind stond bij de politie, een aanslag pleegt? Hoezo slaagde de politie er na een klopjacht van meer dan 10 uur lang niet in om de dader, nota bene van fluo-vest voorzien, in het vizier te krijgen? En vooral: hadden we dit niet zien aankomen? Als het regent in Parijs dan druppelt het in Brussel. Hadden we dit niet zien aankomen na de brutale moord met terroristisch motief op een leraar in het Franse Arras, waarop Frankrijk het hoogste terreurniveau afkondigde?

‘Onder de radar’

Die laatste vraag wordt vaak op twee niveaus gesteld. Enerzijds: hadden de veiligheidsdiensten de Tunesiër die illegaal in België verblijft en geseind stond niet eerder kunnen brandmerken als dusdanig geradicaliseerd? Het is achteraf altijd gemakkelijk praten, maar toch: de man had meer dan drieduizend Facebook-vrienden en postte content die bij de gemiddelde agent de wenkbrauwen doet fronsen. Abdesalam Lassoued deelde meermaals materiaal van ‘Attawheed Channel', het kanaal dat preken van salafistische geestelijken verspreidt. Op sociale media was hij heel actief, maar ook in de “echte wereld” liet hij geregeld van zich horen. Zo was de politie naar hem op zoek voor verdachte handelingen, illegaal verblijf en mensensmokkel. Ze hebben zijn identiteit gecontroleerd toen ze hem biddend voor de moskee aantroffen. De terrorist was zodanig radicaal dat hij sinds afgelopen zomer niet meer welkom was in een moskee in Schaarbeek.

Laten we dan ook maar de verpletterende verantwoordelijkheid van de omgeving niet vergeten. De buurt zag hem radicaliseren, maar vrouwlief merkte niks verdachts en blijft volledig verbaasd achter. Oprecht vind ik dat erg moeilijk te geloven. Deze toekomstige terrorist was al een onderwerp bij burgemeester en politie, tijdens de Lokale Integrale Veiligheidscel. Helaas met een te weinig aanklampend gevolg. Daarnaast zat hij rustig in het café een thee te drinken, met het oorlogswapen nog naast hem. Ongeveer 13 uur na zijn slachtpartij. Gelukkig was er toch één iemand die de burgerplicht niet ontweek en de politie informeerde.

Tijdens de persconferentie van de Nationale Veiligheidsraad noemde minister van Justitie Vincent Van Quickenborne een lijstje op van de contacten die er waren geweest tussen de ordediensten en justitie enerzijds, en de terrorist anderzijds. Toch was diezelfde terrorist volgens minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden ‘van de radar verdwenen’. Waar loopt het mis binnen de informatiewisseling en de communicatiedoorstroming tussen de bevoegde instanties en de verschillende landen waar de terrorist verbleef? Abdesalam zou zowel in Zweden als in Tunesië wél veroordeeld zijn voor verschillende feiten. De Italiaanse antiterreurdienst Digos identificeerde Abdesalam Lassoued als geradicaliseerd. Maar in België hebben de veiligheidsdiensten geen weet van een strafblad en leefde de man ‘onder de waterlijn’. Wat is de definitie van ‘waterlijn’ voor Vivaldi?

IS terug van nooit weggeweest

Anderzijds kunnen we ons ook op een grotere schaal de vraag stellen of we zulke aanslag niet hadden kunnen zien aankomen. Ik denk dat ook daar positief op geantwoord moet worden. Eerst en vooral: over het feit dat de Islamitische Staat niet dood en begraven is, is onder zowat alle experten een consensus. IS heeft dan wel een terugval gehad qua aanwezigheid op het terrein, toch is het gedachtengoed in het Midden-Oosten nog springlevend. In de vluchtelingenkampen doet de terreurgroep trouwens duchtig aan rekrutering. Bovendien is de financiële sponsoring van de terreurorganisatie nog lang niet uitgedroogd. In het Midden-Oosten is IS aan een wederopstanding bezig, maar ook bij ons is er opnieuw een toename aan radicaliserende boodschappen online. Van COVID maakten veel IS-adepten gebruik om eenzame jongeren te benaderen en hen zo in de klauwen van het kalifaat te jagen.

En dan is er nog die andere olifant in de Kamer: het migratieprobleem, illegale migratie en het gebrek aan een doeltreffend terugkeerbeleid van deze illegalen. Het is al langer bekend dat terreurcellen migratie gebruiken om hun radicaal gedachtengoed te verspreiden. IS stuurt bewust bepaalde geradicaliseerde profielen naar het Westen. Die tactiek, in combinatie met een halfbakken opengrenzenbeleid in Europa, is gevaarlijk. Letterlijk potentieel dodelijk. Het terugkeerbeleid is de zwakke schakel, de blinde vlek van het wanbeleid op asiel en migratie. De illegale Tunesiër Abdesalem Lassoued die zijn aanslag kon plegen in ons land, is daar het ‘beste’ bewijs voor. In De Afspraak op VRT werd daags na de aanslag gehint op het feit dat mogelijks 1% van de illegalen in ons land een bedreiging voor de veiligheid zouden kunnen zijn. Dat lijkt niet veel, maar met 150.000 ongecontroleerde illegalen in België komt dat neer op 1.500 potentieel gevaarlijke personen. Ter vergelijking: de staatsveiligheid heeft een personeelsbestand van rond de 800 personen, poets- en kantinepersoneel incluis.

Alsof dat niet erg genoeg is, repatriëren we ook zelf IS-adepten. Recent nog kwam aan het licht dat bijna alle teruggehaalde IS-vrouwen intussen vrij zijn. ‘We kunnen hen hier beter controleren’, klonk het steevast. Op maandagavond 16 oktober, omstreeks zeven uur werd duidelijk hoe goed we potentieel gevaarlijke terroristen kunnen ‘controleren’.

Wanneer het dan een volgende keer fout loopt, klinken er vast weer kreten van ontreddering en verbazing. Van symbolische kaarsen en kransen. Bereidheid om doortastender beleid te voeren? Daar laat deze Vivaldi-regering al jaren steken vallen. Onze hulpdiensten en onze veiligheidsdiensten doen hun uiterste best. Helaas zijn de riemen waarmee ze moeten roeien gekortwiekt. Veiligheid moet dé kerntaak van de regering zijn. Maar hoe geloofwaardig zijn hun aangekondigde strengere maatregelen zo’n zestal maanden voor de verkiezingen nog? Weeral moest er een vreselijke daad plaatsvinden, om dan evidente zaken zoals ‘woonstbetredingen bij illegalen’ terug ‘bespreekbaar’ te maken. Vijf verloren jaren moeten dringend worden ingehaald. We kunnen ons verdere stilstand niet veroorloven. En intussen legt de huidige regering een volgende krans, met de zoveelste boodschap dat dit nooit meer mag voorvallen.