Aanvallen op Big Pharma zijn bliksemafleiders

Een fenomeen dat we in crisistijden vaak terugzien om aan frustratie uiting te geven is dat van het vijandbeeld. We voelen ons slecht, dus moet iemand daarvan de schuld krijgen. Populisten detecteren de vijandbeelden die opgang maken in de maatschappij en heulen vervolgens mee met de meute, in de hoop de gratie van het volk voor zich te winnen.

Een van die populaire vijanden is vandaag de farmasector, als symbool van het zogezegd destructieve kapitalisme. Hoewel we na nog geen jaar zicht hebben op een aanzienlijke reeks vaccins die ons uit deze gezondheidscrisis zullen halen, zagen we de voorbije weken tal van verwijten passeren aan het adres van de bedrijven die de terugweg naar onze vrijheid plaveien. Farmabedrijven zouden louter uit zijn op winstbejag en door het vasthouden aan zogenaamde monopolies zouden ze duizenden mensenlevens op hun geweten hebben. Het is een discours dat heel wat politici gretig overnemen: de ene om de eigen politieke verantwoordelijkheid te verhullen, de andere ter ondersteuning van zijn etatistische ideologie.

Het is niet verwonderlijk dat ook in onze parlementen regelmatig scherp wordt uitgehaald naar ‘Big Pharma’. Van communisten en zelfs socialisten valt nu eenmaal te verwachten dat ze die opportuniteit niet laten liggen. Maar vreemd genoeg sloot ook Gwendolyn Rutten zich aan bij hun antikapitalistisch discours. Hoewel ze acht jaar lang het voorzitterschap bekleedde van een partij die zich nog steeds ‘liberaal’ noemt, verklaarde Rutten op Twitter dat COVID-19 vaccins een 'publiek goed' moeten worden. Weg met de patenten, weg met de monopolies. 'De formule van het coronavaccin' moet zo snel mogelijk publiek worden opengesteld. Het hele vrijemarktdenken kost volgens Rutten immers 'massaal mensenlevens'.

Haar pleidooi is opmerkelijk. Ten eerste omdat er niet zoiets bestaat als 'de formule van het coronavaccin', aangezien het voorbije jaar meerdere coronavaccins werden ontwikkeld die op verschillende manieren werken. Met tientallen vaccins die door evenveel bedrijven worden ontwikkeld, is er van een monopolie dan ook geen sprake. Maar vooral omdat haar betoog compleet voorbijgaat aan de reden waarom de vrije markt een veel beter mechanisme is om innovatie voort te brengen dan etatisme.

Het is net het vooruitzicht dat men zelf een groot deel van de monetaire vruchten kan plukken dat zoveel verschillende private bedrijven heeft aangezet om een coronavaccin te ontwikkelen. En het is de competitie die daaruit voortvloeide die ertoe leidde dat de ontwikkeling van die vaccins versnelde en de effectiviteitsambitie steeds meer de hoogte in werd gejaagd.

Twee relatief nieuwe bedrijven, BionTech (opgericht in 2008) en Moderna (opgericht in 2010), leverden de eerste vaccins af. Hun vaccins halen een ongeziene effectiviteit van 95 procent. Ze zijn gebaseerd op de nieuwe mRNA-techniek, in plaats van op de klassieke techniek van vaccinontwikkeling waarbij men genetisch gemodificeerde versies van het virus aanwendt, zoals bij het minder effectieve vaccin van AstraZeneca. Dat zijn niet toevallig twee westerse bedrijven. Ons competitieve klimaat brengt nu eenmaal het snelst initiatieven voort waarbij via innovatie gevestigde reuzen het vuur aan de schenen wordt gelegd. In het communistische China is enkel het vaccin van Sinopharm operationeel, dat volgens Chinese berichtgeving een effectiviteit heeft van 79 procent en dat nog moet worden goedgekeurd door de Wereldgezondheidsorganisatie.

Maar het zijn nu net bedrijven als BionTech en Moderna die Rutten wil bestraffen door hun harde werk plotsklaps te bombarderen tot eigendom van de staat. Doordat ze de eerste zijn, kunnen ze op op dit moment aan 'quasi-monopolievorming', vindt ze. Daarmee ondergraaft Rutten het systeem dat deze innovatieve coronavaccins in de eerste plaats mogelijk heeft gemaakt. Zouden bedrijven nog zo snel zoeken naar de effectiefste oplossing als ze op voorhand weten dat ze het eigendomsrecht over hun zelf ontwikkelde vaccins niet kunnen behouden? De vraag stellen is ze beantwoorden. Als alle coronavaccins een publiek goed worden, botst men op een klassiek freeriderprobleem waarbij iedereen wacht tot de andere een coronavaccin ontwikkeld heeft, om dat dan vervolgens te produceren, zonder de kosten van onderzoek en ontwikkeling te hoeven dragen.

Het argument dat de vrije markt hier niet zou mogen spelen omdat overheden op voorhand geld investeerden om de risico’s van de farmabedrijven voor een deel in te dekken, houdt overigens ook geen steek. Veel van dat overheidsgeld is net geïnvesteerd vanuit een vrijemarktlogica. Zo heeft Duitsland zijn relatief grote investeringen gebruikt als hefboom om bijkomende leveringen te krijgen. Bovendien slaat het nergens op dat de overheid zich retroactief producten van een bedrijf mag toe-eigenen, louter omdat in het bedrijf geïnvesteerd is. Als overheden zich zo gaan gedragen, zullen nog maar weinig innovatieve bedrijven overheidsinvesteringen aanvaarden.

De snelheid en de nieuwe technieken waarmee vaccins ontwikkeld worden om de huidige pandemie te bedwingen, zouden gezien moeten worden als de exponent van de vrije markt, van ondernemerszin, van vrij initiatief. Het is het symbool van de vooruitgang die we gekend hebben.

Zowel de rol van de overheid als die van de 'Big Pharma'-giganten daarin is miniem. Het is dankzij de persoonlijke volharding van wetenschappers als Katalin Kariko dat succes werd geboekt met de nieuwe mRNA-techniek. Ze streed jaren in de academische marge en zag zelfs financiering opdrogen, maar zette toch door. Het was privaat durfkapitaal dat aan de basis lag van Moderna en BioNTech, geen overheidssubsidies of financiële steun van de 'Big Pharma'. Die zijn pas later een rol gaan spelen. Ze ontwikkelen vaccins op de klassieke manier, of staan in voor de opschaling van de productie.

De aanvallen in Europa op de farmaceutische sector lijken eerder een bliksemafleider om het stokkende Europese aankoopbeleid te verdoezelen. Dat is de echte discussie die we moeten voeren. Niet die over intellectuele eigendom en innovatie. We moeten private initiatieven blijven koesteren in het Westen. Ze zullen voor licht zorgen in deze pandemische duisternis. En ze zullen ook oplossingen bieden voor andere uitdagingen, zoals de klimaatverandering.