© Emy Elleboog
“De vis rot aan de kop”, schrijft De Wever in ‘Over Woke' - het boekje dat hij in één ruk schreef tijdens de kerstvakantie, en die sterke taal is niet toevallig: “Woke is al erg dominant op de redacties van sommige kranten, in de aula's van onze universiteiten en het is al bijna de pensée unique bij onze zogeheten cultuurdragers. Wie niet mee is, zwijgt. Uit angst. Want je wil niet in het vizier van woke komen. Dat is precies wat na de Franse revolutie ook gebeurde. Ze hebben koning Lodewijk XVI in 1793 onthoofd, hoewel maar een kleine meerderheid in het parlement het goedgekeurd hadden. Waarom? Omdat iedereen schrik had van Robespierre en zijn guillotine. En in de maanden daarna rolde iederéén zijn kop.”
U stelt het wel heel erg zwart-wit nu, alsof de maatschappij één groot twitterfeed is.
Bart: “Het ís ook al erg zwart-wit. En dat is precies het probleem. Aan de ene kant zie je een sterke voorhoede, die erg overtuigd is, die de bakens aan het verschuiven is. Aan de andere kant reageren mensen die zich niet herkennen in het maatschappijbeeld dat woke ophangt: ze voelen zich geviseerd, gecriminaliseerd zelfs. Dat zijn de mensen die zich afvragen of hun ouders en grootouders echt allemaal racisten waren en waarom zij daarvoor nu boete moeten doen. Dat zijn mensen die boos worden en stemmen voor Trump, het Vlaams Belang en de Brexit. Die polarisatie is stilaan heel de democratie aan het lamleggen.”
Vergist u zich dan niet van vijand? Misschien is het net de verharding tussen beide kampen die de democratie bedreigt.
Bart: “It takes two to tango , nietwaar? Als men waarschuwt voor de polarisatie, kijkt men altijd maar naar één kant en nooit naar zichzelf. De mensen die de opiniepagina's vullen, de columnisten, de presentatoren van duidings- en debatprogramma's op tv kijken nooit eens in de spiegel. Ze vragen zich niet af of ze zélf niet de andere danspartner zijn in de tango van de polarisatie.”
Kijkt u wél in de spiegel? Want u polariseert met dit boek ook.
Bart: “Ik heb me net daarom heel erg ingehouden. Ik wou geen uitgeschreven woedeaanval publiceren. Het moest een analyse zijn: er is een samenhang tussen alles wat mij ergert. Die samenhang is woke en dit is geen rage onder de jongeren. En het gevolg is dat we verkrampen. Daar wil ik met dit boek voor waarschuwen: verkramp niet, om te vermijden dat we zó boos worden dat we niet meer naar elkaars goeie argumenten luisteren. Neem de discussie over Zwarte Piet. De sinterklaastraditie is doorheen de jaren voortdurend veranderd. Vroeger was de Sint een bisschop, met een groot kruis op zijn mijter. Dat kruis is al een tijdje gesneuveld - in alle stilte. Een paar jaar geleden stak VRT Zwarte Piet in een modern jasje. Daardoor draagt hij niet meer de kenmerken van een slaafse bediende - de dikke lippen, de kraag, de oorringen - maar blijft hij wel herkenbaar als de Zwarte Piet die de cadeaus door de schouw brengt. Voor mij was dat allemaal goed. Hadden ze die verandering even geruisloos doorgevoerd zoals het kruis van de Sint, had niémand ernaar gekraaid. Maar sommigen maakten daar een wraak voor het koloniaal verleden van en waar is het op uitgedraaid? Bij de intrede van de Sint staan aan de ene kant skinheads die pro-Zwarte Piet zijn met knuppels te zwaaien en aan de andere kant de al even agressieve gasten van Kick Out Zwarte Piet, en ik kan politie inzetten om ze uit elkaar te houden. Sinterklaas een kinderfeest? Ja, ja.”
Woke is aan de basis een beweging die oproept om je bewust te zijn van sociale ongelijkheid - tussen arm en rijk, tussen vrouw en man, tussen zwart en wit, tussen homo en hetero. Gelijkheid is ook één van de kernwaarden van de Verlichting en u bent een overtuigd aanhanger van die idealen. Dus wat is het probleem, eigenlijk?
Bart: “Dat maakt het onderwerp glibberig. Sociale rechtvaardigheidsbewegingen zijn intrinsiek toch correct? Die analyse klopt. Maar woke gaat daar al láng niet meer over. We zijn uit het spoor van de Verlichting getreden. Voor woke is vrijheid niet langer de context om aan gelijkheid te werken. Vrijheid wordt een vijand. Vrijheid is voor woke-denkers een privilege van de dominante groep die misbruikt wordt om slachtoffers te verknechten. Gelijkheid is voor hen geen streven waar je moet aan werken, maar een compensatie voor geleden onrecht.”
“Alle dieren zijn gelijk, maar sommige dieren zijn meer gelijk dan anderen”, schreef George Orwell al in 1945. Dat is precies wat woke aanklaagt: er wás geen gelijkheid, hoewel onze westerse maatschappij dat wel beweerde te zijn.
Bart: “Geeft dat emancipatiebewegingen een vrijgeleide om een grimmig karakter te krijgen? Om wraak te willen? Om andere groepen aan te vallen? Dat mechanisme wordt toxisch. Feminisme is iets anders dan het afbreken van de mannelijkheid. Respect vragen voor transgenders - waar ik absoluut voorstander van ben - is iets anders dan het uitwissen van de biologische identiteit. Emancipatie van mensen van allochtone origine is iets anders dan iedereen die niet van allochtone origine is betichten van aangeboren racisme. Bij de Black Lives Matter-betogingen in Antwerpen zag ik een jongen van een jaar of twaalf met Marokkaanse roots met een bordje ‘Stop Killing Me'. Waar gáát dit over, vroeg ik mij af. Denk zo'n jongen echt dat de politie erop uit is hem te vermoorden, omdat in Amerika het politiegeweld is doorgeslagen?”
Hetzelfde geldt voor de #Metoo-beweging, schrijft u: de verontwaardiging over Harvey Weinstein en de reactie tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag waren terecht, maar ook daar is de slinger te ver doorgeslagen.
Bart: “Dat er foute machtsrelaties ontstaan zijn tussen mannen en vrouwen ontken ik niet. Dat de seksuele vrijheid van mei 1968 niét in het voordeel van de vrouwen is uitgedraaid, ontken ik ook niet. Maar als de #Metoo-beweging een boodschap wordt tégen mannelijkheid en dat we maar beter naar een genderloze maatschappij evolueren omdat alles wat mannelijk is toch toxisch is, dan zijn we toch volledig van het padje af? De burgemeester van Pantin, ten noorden van Parijs, besliste om dit jaar de naam van het stadje te veranderen in Pantine - ik hoop dat de burgemeester van Paal niet op zo'n ideeën komt (lacht).”
In de 18de eeuw zullen mensen ook hebben gevonden dat Charles de Montesquieu en Jean-Jacques Rousseau van het padje af waren. U bent een conservatief, dus grote kans dat u toen tégen de ideeën van de Verlichting was geweest.
Bart: “Pas op, ik ben niet tegen verandering. Ik ben daar ook niet bang van. Het gaat over de snelheid en de manier van veranderen. Ik ben een conservatief, daar hebt u gelijk in. Dat wil zeggen dat als verandering een trein is, ik op die trein zit en tussen twee stations geniet van het uitzicht. Progressieven willen dat die trein een TGV is en stoppen nergens - “Wij zijn er nog niet”, is hun Leitmotiv. Waar ‘er' dan wel is, weet niemand. De woker die wil elk station onderweg afbranden, want het verleden is altijd fout. We mogen niet meer terugkijken zonder schuldgevoel. In het heden nemen we wraak voor wandaden uit het verleden. Wanneer het over Black Lives Matter ging, stonden mensen die nooit slaaf waren geweest tegenover mensen die nooit slaven hebben gehad. Ze hebben in de VS over slavernij al eens een burgeroorlog uitgevochten, maar nu zitten we daar weer dichtbij.”
Nu polariseert u weer: door woke gaan we naar een burgeroorlog. Serieus?
Bart: “Weet je wat het droeve lot is van mensen die hun tijd ver vooruit zijn? Ze krijgen geen gelijk, maar achteraf moet iedereen toegeven dat ze tóch gelijk hadden. Als ik heel arrogant mag zijn: ik ken de pijn van het té vroeg gelijk hebben. Ik ben al afgeschoten voor uitspraken over migratie en drugscriminaliteit die jaren later gemeengoed waren, omdat de realiteit precies was geëvolueerd zoals ik had voorspeld. Ik kan me de reacties over dit boek al voorstellen, zeker vanuit linkse hoek, maar ook dat men binnen tien jaar zal vaststellen dat deze analyse de juiste was.”
Uw boodschap is ook strategisch, natuurlijk. Niks zo goed om mensen te verenigen als de gemeenschappelijke vijand. Iedereen die zich nu vragen stelt over woke en de cancelcultuur, kan zich onder uw banier scharen. Met de verkiezingen van 2024 in het vooruitzicht en de groeiende populariteit van extreemrechts en extreemlinks is dat mooi meegenomen.
Bart: “Ik wil daar twee dingen tegen in brengen. Eén: niet alles is woke-waanzin en dat leg ik ook uit aan mijn eigen achterban. Dat men Leopold II uit het straatbeeld wil, is geen waanzin. Dat men Churchill, Jefferson en Voltaire in Londen, New York en Parijs wil verwijderen wél. We hebben het daar al over gehad: je moet met twee zijn om de tango te dansen, dus waak erover dat je niet de partner van woke wordt. Twee: ik maak me meer zorgen om de slachtoffers die woke maakt, dan om het verkiezingsresultaat van volgend jaar. Want dat mag je niet vergeten: er vallen hier bij ons al échte slachtoffers door die waanzin, hé. Mensen die gecanceld worden, sturen wokers de burgerlijke dood in.”
Bart De Pauw, bedoelt u?
Bart: “Als ik Bart De Pauw verdedig, zal ik onmiddellijk het verwijt krijgen dat ik een blanke, heteroseksuele man ben die het normaal vindt dat de vrouwkes niet te hard moeten zagen. Maar goed, ik zie een man die door een rechtbank veroordeeld is wegens laakbaar gedrag en daar doe ik geen uitspraken over. Ik stel me wél vragen bij hoe het tot een strafklacht is gekomen. Niemand had klacht tegen hem ingediend tot een door de overheid gesubsidieerd instituut burgerlijke partijen is beginnen mobiliseren en financieren. Sterker nog, alle burgerlijke partijen - ook degene die gelijk hebben gekregen - zeiden achteraf in een televisiedocumentaire dat het proces er niet had moeten komen.”
Tv-presentator Adriaan Van den Hoof, ook onder vuur wegens grensoverschrijdend gedrag, stelde dat men “tegenwoordig met vriendinnen een bus kan inleggen naar de VRT en dan 1 voor 1 kan gaan zeggen dat X een eikel is. Dat is genoeg om iemand te pakken.”
Bart: “Er is een parallel rechtssysteem ontstaan: het woke-recht. Met dat verschil: niemand is nog verdachte met recht op verdediging. Het volstaat dat mensen anoniem zeggen dat iemand zich onbetamelijk heeft gedragen en dan heb je een probleem. In de 19de eeuw zei Louis De Potter, misschien wel de slimste founding father van het onafhankelijke België: ‘Laat ons een grondwet schrijven die de burger beschermt tegen de overheid.' Nu is de overheid een repressiemachine geworden die burgers aanduidt en zegt dat ze fout zijn. Sterker nog, we gaan mensen betálen om foute mensen te vervolgen. Hoe ver zit je dan van Robespierre en zijn guillotine?”
Bart De Pauw en Adriaan Van den Hoof zijn weliswaar nog niet geëxecuteerd.
Bart: “Nee, maar het scheelt niet veel. In een rechtstaat krijg je een straf en daarna mag je opnieuw deel uitmaken van de maatschappij. Ik heb niet de indruk dat Bart De Pauw op dat traject zit: hij heeft tegen de woke-kerk gezondigd en voor blanke, heteroseksuele mannen is er dan geen vergiffenis mogelijk. Een 17-jarige die met een kalasjnikov in Syrië heeft gepronkt, is de eerste die voor wokers een nieuwe kans in het leven moet krijgen. Daar moeten budgetten voor worden vrijgemaakt en ik als burgemeester moet zijn anonimiteit bewaken. Maar Bart De Pauw blijft altijd een dader.”
“Men opent de deur naar censuur zonder redelijke verantwoording”, schrijft u. En toen moest de Roald Dahl-rel nog komen.
Bart: “Van literatuur blijft je af. Punt.”
Begin maar aan ‘Gangreen' van Jef Geraerts, als sensitivity reader.
Bart: “Begin er vooral niet aan, zou ik zeggen. Waar zijn we eigenlijk mee bezig, met die sensitivity readers en safe spaces ? Waarom zouden we als samenleving cocons bouwen rond dingen die u niet aanstaan? De confrontatie met dingen die je niét leuk vindt en met mensen die je niet aanstaan, lijkt mij de essentie van volwassenwording. We hebben allemaal een zeker incasseringsvermogen nodig.”
En dat zijn we kwijt?
Bart: “Het wordt ons aangeleerd dat incasseren niet meer nodig is. Over sommige mensen - die met weinig vinkjes - wil woke liefst van al een stolp zetten. Correct Nederlands leren, is niet nodig. Eén plus één hoeft niet meer twee te zijn. Niemand zal nog iets zeggen wat je kan verontrusten. Dan krijg je de ergste vorm van racisme: de onverdraagzaamheid van lage verwachtingen. Niks van iemand verwachten, is het ergste wat er is. Zuhal Demir heeft het meegemaakt. Ze was de dochter van een Turkse mijnwerker, dus was snit en naad de beste onderwijskeuze die ze kon maken.”
Woke bestond nog niet, toen Zuhal Demir naar het middelbaar ging.
Bart: “Had woke toen bestaan, ze hadden de richting Latijn afgeschaft - zoals de universiteit van Princeton nu doet. Ik wil dat mijn politiekorps in Antwerpen een betere afspiegeling van de bevolking wordt. Dus investeer ik miljoenen om jongeren te bereiken en hen kansen te laten grijpen - dat is een proces dat járen duurt. Het woke-antwoord zou zijn: de ingangsexamens vergemakkelijken en quota bepalen, want er is een ongelijkheid en dat is racistisch. Dat is precies die beweging die het Vlaams onderwijs naar de bliksem aan het helpen is. Als de leraar zich moet verantwoorden waarom de lat niet gehaald wordt, wie wil er dan nog lesgeven? En als leerlingen de lat niet meer halen, verlagen we de lat in plaats van de leerling te helpen de lat te halen. Er zijn woke-pedagogen die beweren dat het eisen dat leerlingen correct Nederlands kennen racistisch en discriminerend is. Ik verzin dat niet, hé.”
Tot slot: u toert met dit discours rond woke ook aan universiteiten. “Want de vis rot aan de kop”, zoals u het omschrijft. U hebt studerende kinderen. Hoe leeft woke bij u aan de keukentafel?
Bart: “Ik merk wel dat mijn kinderen - en zeker mijn dochters - gevoeliger zijn over bepaalde woorden en uitdrukkingen. Ik kan het niet nalaten om hen daarmee te plagen en het is wel elke keer prijs. Tegelijk hebben ze ook gelijk: er is niks mis met nadenken over hoe onze woorden overkomen bij anderen en daar empathie voor hebben.”
Ik merk wel dat ook onder jongeren woke niet altijd op gejuich wordt onthaald.
Bart: “Ik moet opletten dat mijn vrouw nu niet kwaad wordt. Maar ik zie die kloof tussen mijn kinderen ook. Mijn oudste zoon - hij is 21 - is mijn boek aan het lezen. Want hij stelt zich ook vragen bij de cancelcultuur.”
Over uw dochter hebt u gezegd dat ze “in Berlijn aangestoken is door woke”.
Bart: “Nu moet ik echt opletten, of ik moet op de zetel slapen. Maar inderdaad, ik merk in de reacties dat er thuis zijn die op de snelle trein zitten en vinden dat ik te veel tijd verdoe met het genieten van het uitzicht.”
Dat is toch goéd, die verschillen tussen ouders en kinderen?
Bart: “Ik wou het net zeggen: daar is niks mis mee. Zolang we maar tot een consensus komen en we niet in ruzie aan de keukentafel zitten. Of erger nog: niet meer samen willen eten. De dingen evolueren en niks is zo leerrijk als terugkijken. Maar dan moet je wel mógen terugkijken: in de eerste jaargangen waren er effectief afleveringen van FC De Kampioenen die we nu aangebrand vinden. Maar je kan er beter naar kijken en er achteraf over discussiëren dan ze gewoon van het internet te bannen: het verleden is geen zwarte spiegel. Het besef dat onze waarden en normen veranderen en dat meegeven met onze kinderen, dat noem ik opvoeden. Niks zo leerrijk als begrijpen dat je vroeger een standbeeld kreeg voor dingen waar je nu voor in de gevangenis vliegt. Maar ook dat je niet alle standbeelden van hun sokkel moet slaan. En dat is wat de wokers doen: alles wat mensen niet zint, van z'n sokkel slaan.”
