Over schurken en helden: postmodern wereldbeeld verzwakt het Westen

In het British Museum wordt volgens een Vlaamse krant ‘2000 jaar geschiedenisvervalsing’ blootgelegd. Het slachtoffer is niemand anders dan de vermaledijde keizer Nero, het psychopathische monster dat alle leden van de Julisch-Claudische dynastie liet uitmoorden tot en met zijn eigen moeder toe.

De ongetwijfeld schitterende tentoonstelling die in Londen is geopend over Nero, wijst ons erop dat de Romeinse historiografie over Nero niet geschreven is door liefhebbers van de keizer en dat het beleid van Nero niet altijd en in alle opzichten blijk gaf van zijn verdorvenheid. Elk nieuw historisch inzicht is uiteraard waardevol. Maar het is meer dan een brug te ver om Nero vrij te pleiten, want ook naar de normen van zijn eigen tijd was deze keizer een kwaadaardige en wellicht psychiatrisch gestoorde figuur.

Maar Nero is bepaald niet de enige schurk die dezer dagen een morele make-over krijgt. Terwijl de cancel-cultuur op volle snelheid historische helden van hun voetstuk haalt, is ook de omgekeerde beweging ingezet. Nero kan in Londen op het voetstuk gaan staan waar men Winston Churchill heeft afgesleurd.

De morele gelijkschakeling van goed en kwaad in het menselijk gedrag vertaalt zich steeds breder in de westerse cultuur. Enerzijds moeten heel wat figuren eraan geloven die ons in onze kindertijd tot voorbeeld strekten. Zelfs de prins die Sneeuwwitje kuste, wordt er tegenwoordig van verdacht feitelijk een #metoo-misbruiker te zijn geweest. Hij mag in de hoek gaan staan naast racisten als Peter Pan, Dumbo en de Aristokatten.

Anderzijds krijgen figuren die ons destijds deden gruwen door hun slechtheid volop hun eerherstel. Onsympathieker dan Cruella De Vil kan je niet zijn, toch? Maar de recentste film over Cruella hamert op een hedendaags moraalfilosofisch perspectief: no one is all bad. Cruella blijkt eerder een slachtoffer dan een dader, want als kind maakte ze het ergst denkbare trauma mee: haar ouders werden vermoord… door Dalmatiërs.

Hetzelfde geldt voor de Joker, de iconische slechterik die Gotham City plaagt. In een film met een briljante soundtrack en cinematografie sleept de onvolprezen Joaquin Phoenix je mee in een emotionele draaikolk waarin de Joker wordt witgewassen. De wortels van zijn schurkenbestaan liggen bij de wrede werkelijkheid van de maatschappij, de structurele ongelijkheid en de ontmenselijking door het kapitalisme. Het zijn uiteindelijk walgelijke rijkeluiszoontjes die hem over de drempel duwen van het moorddadig gedrag.

Voordat het postmodernisme de laatste decennia elk moreel houvast deconstrueerde tot verzinsels van de elite om de zwakkeren in de pas te doen lopen, werden verhalen verteld die de aanhoorder tot een catharsis moesten brengen: een moraal-filosofisch besef van goed en kwaad.

Vandaag groeien kinderen op met verhalen die het kwade herleiden tot een gevolg van sociologisch onrecht. De boodschap is om vooral niet te oordelen over het menselijk handelen, want dan sluit je misschien aan bij de dadergroep die zwakkeren onrecht aandoet en zo tot onwenselijk maatschappelijk gedrag aanzet om hen dan nog meer te kunnen culpabiliseren.

Bij wijze van didactische duidelijkheid worden historische helden herleid tot schurken en historische schurken tot misbegrepen figuren. Good guys uit onze hedendaagse verhalencultuur worden neergehaald en zelfs de allerslechtste bad guys blijken postmoderne slachtoffers te zijn die geen misprijzen maar mededogen verdienen.

De postmoderne onzin heeft West-Europa herleid tot een continent dat niet meer in staat is zijn eigen waarden te definiëren, laat staan te verdedigen. Wie het probeert, wordt fijngemalen als dader op zoek naar slachtoffers om te discrimineren. Extreme politieke gedachten spinnen hier volop garen bij, terwijl de intellectuele en culturele elite er misprijzend maar onvermogend op toekijkt.

De Griekse filosofie wist al dat de mens in essentie een politiek en een moreel wezen is. Er is geen samenleving mogelijk zonder een gedeelde identiteit die een dynamisch moraal-filosofisch reliëf kan scheppen. Want dan rest alleen de feitelijke apartheid van individuen en groepen die naar zichzelf kijken als slachtoffer en naar de ander(en) als dader.