(c) Thinkstock
In de zomer van 2015 verzamelde zich een steeds groter wordende menigte asielzoekers in het Oost-Europese grensgebied. Duits bondskanselier Merkel stond voor een dilemma: de Europese buitengrenzen militair mee helpen versterken en een deal sluiten met Turkije om de migratiestromen onder controle te houden. Of de Oost- Europese landen ontlasten door ongecontroleerde migratiestromen te laten doorlopen tot in Duitsland en bij uitbreiding de rest van Noordwest-Europa. Als grootste Belgische regeringspartij sprak de N-VA zich uit als groot voorstander van de eerste optie. Maar bang om met het eigen Duitse verleden geconfronteerd te worden, koos Merkel voor de tweede: "Wir schaffen das."
In een interview met deze krant liet ik medio november 2015, op de piek van de Europese migratiecrisis, optekenen dat dit Merkels politieke doodsteek zou betekenen (DM 13/11/15). Ik beschreef haar keuze als een historische fout die de heropleving van extreemrechts als gevolg zou hebben. Want waar het absorptievermogen van een samenleving onder druk komt te staan door grote groepen nieuwkomers die moeilijk ingeburgerd raken, ontstaat vruchtbare grond waarop een exclusief nationalistisch gedachtegoed welig kan tieren.
Nu zes jaar later Merkels bondskanselierschap daadwerkelijk ten einde komt, word ik geregeld met die toenmalige voorspelling geconfronteerd. Dat Merkel het nog zes jaar uithield als bondskanselier zou namelijk bewijzen dat mijn analyse ongegrond was. De toenmalige migratiepolitiek was geen historische fout en is zelfs omarmd door het electoraat, zo luidt het narratief op links. Niets is echter minder waar.
Hoewel Merkel na haar "wir schaffen das"-uitspraak een heldenstatus verwierf bij een links-progressieve elite, was een groot deel van de bevolking niet mee. Zo gaf een studie van Pew Research Center destijds aan dat 67 procent van de Duitsers het gevoerde migratiebeleid afkeurde. Tekenend is ook het artikel naar aanleiding van Merkels verkiezing tot Time Woman of the Year in 2015. Samen met de felicitaties van de Time-redactie voor haar moreel verheven migratiebeleid kreeg ze het zware verlies van meer dan 20 procentpunt dat ze in de peilingen leed omwille van datzelfde beleid opgespeld als ware het een badge of honour.
Maar voor Merkel waren die cijfers absoluut geen badge of honour. In een democratie is voldoende draagvlak bij de bevolking immers cruciaal om duurzaam beleid te kunnen voeren. De tanker keerde dan ook snel. In maart 2016 was de EU-Turkije-deal een feit en kreeg men de migratiecijfers eindelijk weer onder controle, net als de peilingresultaten. Zo wist de bondskanselier net op tijd politiek te overleven door te doen wat een half jaar eerder al had moeten gebeuren.
De schade van dat half jaar wachten zou evenwel niet verdwijnen. In september 2016 moest Merkel lijdzaam toezien hoe het extreemrechtse AfD groter werd dan de CDU in haar eigen thuisstaat Mecklenburg- Vorpommern. Twee weken later distantieerde ze zich in het Duitse weekblad Wirtschaftswoche uitdrukkelijk van de slagzin die haar een jaar eerder zoveel links applaus had bezorgd.
Dat bleek ook toen ze een eredoctoraat mocht ontvangen van Vlaanderens twee grootste universiteiten. Het "wir schaffen das"-mantra werd in de inleidende toespraken ettelijke malen geroemd. Maar niet door Merkel zelf, bij wie zelfs een lichte gêne waar te nemen viel telkens als de leuze uitgesproken werd.
De Bondsdagverkiezingen van 2017 betekenden voor de CDU een verlies van 8,6 procentpunt of zo'n 3 miljoen stemmen. De partij boekte haar laagste verkiezingsscore ooit. Het extreemrechtse AfD - dat feitelijk een zootje ongeregeld is - kwam als derde partij van Duitsland voor het eerst de Bondsdag binnen met 94 zetels.
In EU-landen waar extreemrechts een veel sterkere traditie en infrastructuur kent, was het resultaat nog veel duidelijker. De FPÖ haalde in Oostenrijk 26 procent van de stemmen en trad toe tot de regering. In Frankrijk kreeg Marine Le Pen zelfs 34 procent van de stemmen achter zich, twee keer zoveel als haar vader op zijn hoogtepunt. En ook hier in Vlaanderen werden slapende extreemrechtse sentimenten opnieuw wakker gekust.
Merkel slaagde erin het Duitse bbp per capita tussen 2005 en 2019 met 2.000 euro sneller te doen groeien dan het Belgische, en dat met een schuldgraad die slechts de helft zo hoog is. Toch stevent de CDU zondag jammer genoeg af op een nieuwe historische nederlaag. Wie Merkels electorale erfenis tegenover haar goede economische resultaten plaatst, ziet duidelijk hoe duur je als politicus een historische fout betaalt. Wat sommigen op links ook mogen beweren: "wir schaffen das" was zo'n historische fout. Er is allicht niemand die dat beter beseft dan Frau Merkel zelf.
